Mắc khén là loại cây dại, thuộc họ hồi có hương thơm, tính dầu. Đây là loại cây đã trở thành huyền thoại và làm nên gia vị đậm đà, không thể thiếu trong mỗi bữa ăn hằng ngày của đồng bào miền Tây Bắc. Vào dịp cuối xuân, cây mắc khén bắt đầu ra hoa, cho đến khi cuối hè, thì đậu quả thành những chùm nhỏ. Người ta thu hoạch mắc khén bằng cách trèo lên cây hoặc dùng câu liêm với lên kéo những cành nhỏ có quả rơi xuống. Sau đó, người dân buộc mắc khén thành từng túm đen, đem phơi nắng cho khô rồi mang ra chợ bán hoặc treo lên gác bếp để dùng dần.

Quả mắc khén. ( Nguồn: Internet )

Ngày xưa, khi đi săn, thợ săn thường xẻ thịt con mồi ngay giữa rừng rồi để lại toàn bộ tim, gan, nội tạng lên mỏm đá. Họ cho rằng, làm như vậy thì thần rừng sẽ cho những con thú sống lại. Và tục lệ bắt buộc phải ăn hết con mồi tại chỗ đã khiến việc sử dụng mắc khén xát vào con thú trước khi nướng trở nên phổ biến.

Mắc khén dùng đẻ sát vào con mồi trước khi nướng. ( Nguồn: Internet )

Ngày nay, cũng như muối vừng – là gia vị thường ngày trong bữa ăn của người Kinh, thì mắc khén cũng được coi là một gia vị không thể thiếu trong mỗi bữa ăn hằng ngày của dân tộc Thái.
Quả mắc khén sau khi hái về, bắc chảo rang nóng lên, sau đó giã nát thành bột. Tuy nhiên, để chế biến được mắc khén thành loại gia vị có hương thơm phúc, chuyên dùng để ăn với xôi nếp nương thì còn phải qua nhiều công đoạn. Đó là dùng ớt khô, bỏ hạt, nướng giòn lên; rau mùi tàu xắt nhỏ rang khô; muối rang… tất cả đều giã thành bột mịn. Sau khi trộn đều tất cả các hỗn hợp trên ta có được một thứ bột mùi thơm hăng hắc nhưng lại diu như ô mai và phảng phất chất của núi rừng, thơm cay nồng nàn như quế, hương hồi.

Mắc khén còn được dùng làm gia vị cho nhiều món ăn. ( Nguồn: Internet )

Rất nhiều món ăn Tây Bắc như cá pỉnh tộp, thịt gác bếp, măng lay chấm chéo nhờ có hương vị của mắc khén mà trở nên hấp dẫn, đặc biệt. Không chỉ dùng cho món thịt rừng, mà mắc khén còn được người Thái sử dụng trong việc nướng cá thịt để món ăn không bị cháy.
Có thể nói, mắc khén là một trong những loại gia vị độc đáo mà thiên nhiên Tây Bắc đã ban tặng cho người dân nơi đây. Ai đã từng được thưởng thức những món ăn chế biến từ mắc khén chắc chắn sẽ không quê được hương vị đặc trưng nơi đây mà không phải đâu cũng có.